Levent AKBAY – 04.07.2024 Nasıl Bir EKONOMİ Gazetesi
Reel Sektör Masası Köşesi
Bilişime çifte vergi hazırlığı sektörde “beyin göçü” endişesi yarattı. Hazırlanan vergi paketinde kaldırılacak istisnalar arasında teknoparklar ve teşvik kapsamında Türkiye genelinde çalışan Ar-Ge personeline ilişkin istisnalara da yer verildi.
Taslak bu şekliyle kaldığı takdirde teknoparklar ve Ar-Ge çalışanları artık vergiye tabi olacak. Yeni vergi paketi ile teknoparklar için 2028 sonuna kadar uygulanması karara bağlanan “kazanç istisnası” kaldırılarak teknoparklar ve bu alanda çalışan şirketler Gelir ve Kurumlar Vergisi mükellefi haline gelecek. Hem teknopark yöneticisi şirketin, hem teknoparklarda faaliyet gösteren şirketlerin yararlandığı teşvike ilişkin sürpriz değişiklikle, 102 Teknoloji Geliştirme Bölgesi’ndeki 9 bine yakın firma asgari kurumlar vergisine tabi olarak peşin vergi ödemek zorunda kalacak. Değişiklikle sağlanacak kurumlar vergisi geliri henüz net değil.
Teknoparkların yanı sıra bu ekosistemde çalışan Ar-Ge elemanları da vergiye tabi olacak. Ar-Ge elemanlarının vergi muafiyeti sınırlandırılarak, ücretlerinin bir bölümü Gelir Vergisi’ne tabi olacak. 102 Teknoloji Geliştirme Bölgesi, bin 292 Ar- Ge merkezi, 328 tasarım merkezi ve 7 kuluçka merkezinde çalışan, büyük bölümü Ar-Ge elemanı olan 181 bine yakın çalışan merakla istisna kalkışına ilişkin detayları bekliyor. Ücret istisnasının kaldırılması yoluyla bir yılda 4,2 milyar liralık vergi geliri sağlayacak olan uygulama, sektörde şimdiden “beyin göçü” endişesi yarattı.
Kazanç istisnası
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (Teknopark), 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile yasal bir zemine kavuşturuldu. Teknoparklarda faaliyette bulunanların kazançları, 4691 sayılı Kanun’un Geçici 2’nci maddesi ile gelir ve kurumlar vergisinden müstesna tutuldu. İstisna kazancı belirli tutarı aşanlar yine kanunda belirtilen limitler çerçevesinde kazançlarının bir kısmını yatırıma dönüştürmek zorunda bırakıldı. Buna göre 1/1/2022 tarihinden itibaren kapsamdaki kuruluşların yıllık beyanname üzerinden istisna edilen kazançları tutarı 1 milyon TL ve üzerinde olan gelir ve kurumlar vergisi mükellefl eri tarafından, bu tutarın yüzde ikisi pasifte geçici bir hesaba aktarılacak, aktarılması gereken tutar yükümlülüğü, yıllık bazda 20 milyon TL’yi aşamayacaktı.
Bu tutar, geçici hesabın oluştuğu yılın sonuna kadar Türkiye’de yerleşik girişimcilere yatırım yapmak üzere kurulmuş girişim sermayesi yatırım fonu paylarının satın alınması veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ya da bu kanun kapsamındaki kuluçka merkezlerinde faaliyette bulunan diğer girişimcilere sermaye olarak konularak vergi istisnasının bir bölümü ile yeni yatırımlar yapılacaktı. Teknoparkta faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükellefl erinin münhasıran bu bölgedeki yazılım, tasarım veya Ar-Ge faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlar 31 Aralık 2028 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden istisna edilmişti.
Ücret istisnası
Ar-Ge personelinin ücretine ilişkin getirilen istisnalar 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile düzenlendi. Gelir Vergisi Kanunu ve Damga Vergisi Kanunu’nun ilgili maddelerinde de konuya ilişkin hükümlere yer verildi. 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu (TGBK), Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nde çalışmakta olan personele ücret gelirlerine ilişkin gelir vergisi istisnası tanıdı. Bu istisnaya ilişkin TGBK’nın geçici 2’nci maddesinin 2 ve 3’üncü fıkralarında; “…Bölgede çalışan; Ar-Ge ve destek personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri, 31.12.2023 tarihine kadar her türlü vergiden müstesnadır” denildi.
Süre daha sonra 31 Aralık 2028’e kadar uzatıldı. Muafiyet kapsamındaki destek personeli sayısının Ar- Ge personeli sayısının yüzde 10’unu aşmaması, yönetici şirketin, ücreti gelir vergisi istisnasından yararlanan kişilerin bölgede fiilen çalışıp çalışmadığını denetlemesi, bölgelerde yer alan girişimcilerin yürüttükleri Ar-Ge projesi kapsamında çalışan Ar-Ge personelinin, bölgede yürüttüğü görevle ilgili yönetici şirketin onayı ile bölge dışında geçirmesi gereken süreye ait ücretlerinin bir kısmının gelir vergisi kapsamı dışında tutulması da hükümler arasında yer aldı. Bu madde hükümleri TÜBİ- TAK-Marmara Araştırma Merkezi Teknoloji Serbest Bölgesi yönetici şirketi, bu bölgede faaliyet gösteren Gelir ve Kurumlar Vergisi mükellefl eri ile bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve Ar-Ge personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri bakımından da uygulanıyordu.
Sigorta prim desteği
Ayrıca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanıyordu. Bu hüküm gereğince bölgede çalışan personele tanınan gelir vergisi istisnası ve damga vergisi istisnası dışında söz konusu personelin elde ettiği ücretler üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı için de 5 yıl süre ile Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanmak üzere istisna getirilmişti.
Ar-Ge desteği
5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’la, Kanun kapsamında; belirlenen projeler ve işletmelerde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin ücret gelirlerine ilişkin çalışanın mezuniyet durumuna göre belirli oranlarda gelir vergisi istisnası, damga vergisi istisnası ve sigorta primi işveren hissesinin yarısı oranında 5 yıl süre ile Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanmak üzere sigorta primi işveren hissesi istisnası getirmişti.
Gelir vergisi stopajı teşviki ile; Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, tekno girişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin doktoralı olanlar için yüzde 90’ı, diğerleri için yüzde 80’i gelir vergisinden müstesna tutulmuştu. Aynı şekilde bu kapsamdaki Ar-Ge personeline sigorta prim desteği, damga vergisi istisnası uygulanıyordu.
Ar-Ge Merkezleri
Türkiye’de geçen yıl 75 yeni Ar- Ge merkezi belgesi verilerek yıl sonu itibarıyla faaliyette olan merkez sayısı 1292’ye yükseldi. Bu merkezlerde destek personeli dâhil 80 bin 838 personel görev alıyor. Ar-Ge merkezlerinde 58 bin 893 proje tamamlandı. Bu merkezlerin 12 bin 7 patenti tescilli iken 23 bin 680’i başvuru aşamasında. Ar-Ge merkezi olan yabancı ortaklı firma sayısı 229 olarak kayıtlara geçti.
Tasarım merkezi sayısı 328 oldu
Geçen yıl ülkede 28 yeni tasarım merkezi belgesi verildi ve faaliyette olan tasarım merkezi sayısı 328’e ulaştı. Merkezler 30 kente yayılmış oldu. Faaliyetteki 328 merkezde 7 bin 889 personel görev alıyor. Tasarım merkezlerinde 11 bin 488 proje tamamlandı. Bu merkezlerdeki patentin 228’i tescilli, 503’ü ise başvuru aşamasında yer alıyor. Söz konusu merkezlerde 34 yabancı ortaklı firma da faaliyette bulunuyor.
Rakamlarla Teknoloji Gelişme Bölgeleri
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nde toplam 8 bin 972 firma faaliyet gösteriyor, toplam 93 bin 173 personel istihdam ediliyor. Bu bölgelerde bugüne kadar toplam 233 milyar TL satış ve 8,2 milyar dolar ihracat gerçekleştirildi.
■ Toplam firma sayısı: 8.972 Yabancı/yabancı ortaklı firma sayısı: 364
■ Akademisyen ortaklı firma sayısı: 1.807
■ Toplam personel sayısı: 93.173
■ Ar-Ge personeli sayısı: 77.465
■ Tasarım personeli: 1.220
■ Destek personeli: 6.479
■ Kapsam dışı personel: 7.302
■ Proje sayısı (devam eden) 14.129
■ Proje sayısı (tamamlanan ) 50.180
■ Toplam satış (TL) 233 milyar
■ Toplam ihracat (USD) 8,2 milyar